Dit is Kardinaal Bassam Tibi. Hij is een zeer geleerd warhoofd. Hier een interview met Tibi door Paul Cliteur.

In een vorig stuk heb ik aangekondigd dat ik Bassam Tibi ging lezen over zijn onderscheid tussen islam en islamisme, een onderscheid waarin ik niet geloof. En ik kondigde alvast aan dat ik ervan overtuigd was dat-ie me niet ging overtuigen. En wat een vooruitziende blik bleek ik opnieuw te hebben! Voor de context waarin ik mijn aankondiging deed, verwijs ik graag naar dat vorige stuk: daarin spreek ik het vermoeden uit dat de islam een groot trauma is in het leven van Tibi. En nu ik driekwart van het eerste hoofdstuk in zijn boek heb gelezen, weet ik zeker dat Tibi ergens heel erg van in de war is geraakt en ik vermoed nóg sterker dat dat dus inderdaad vanwege de islam is geweest. Wát een warrigheid!

Ik begrijp dus totaal niet dat deze man laatstelijk op een Leids symposium tot mythische proporties is opgeblazen. En hoe zijn laatste boek als motto een loftuiting van Shlomo Avineri kan hebben meegekregen “A must, and a truly masterful guide to the perplexed”, want ik vond het meer perplexend dan gids.

Een aanwijzing voor die warrigheid is ook dat, zoals Tibi zelf in zijn voorwoord schrijft, er een groot aantal “peer reviews” aan te pas kwam, en vervolgens een fors aantal aanpassingen en herschrijvingen, alvorens het manuscript naar de drukker kon. Maar als ik het eindresultaat dan probéér te lezen, dan kom ik toch na een uurtje of tien piekeren boven het eerste hoofdstuk tot de conclusie dat het boek onleesbaar is en zelfs de “wetenschappelijke” toets der kritiek van een relatieve leek als ik niet kan doorstaan. Let wel: deze man heeft ongetwijfeld een encyclopedische kennis van de islam, maar zijn redeneringen, eh . . . . . slaan voorzover ik nu kan zien heel vaak nergens op.

Ik zal nu in totaal 2 pagina’s uit “Islamisme en Islam” citeren: de eerste helft van de eerste pagina van het eerste hoofdstuk — dat is pagina 19 in het boek — plus van datzelfde hoofdstuk pagina 32 en de eerste helft van pagina 33. En aan die twee pagina’s heb ik mijn handen vol. De rest van de 220 pagina’s tekst die dit boek bevat, zal ik vast nog gaan lezen, maar echt ietsje minder intensief en kritisch. Ik laat me niet tot waanzin drijven. 

Om te beginnen is de stelling, verwoord in zin 1 en 2 van dit hoofdstuk, een blote bewering, waarbij geen enkel bewijs wordt geleverd. Ja, ik begrijp ook wel dat er nog een heel boek volgt waarin ongetwijfeld allerlei “bewijs” bij die stelling gezocht gaat worden, maar je zou toch verwachten dat in abstracto in zo’n eerste alinea een richting aangegeven wordt waarin die “bewijsvoering” zal gaan.

in zin 3 staat een wendinkje dat ik categoriseer onder het bekende gemekker van “ja-maar-het-christendom-en-de-kruistochten-óók”. Ik bedoel het wendinkje waarin Tibi net doet of het islamisme past in een wereldwijd herleven van álle religieus fundamentalisme. Alsof-ie wil zeggen: nee hoor, dat islamisme met al die wereldwijde terreur is niks bijzonders! Boeddhisten plegen toch ook overal in het Westen aanslagen?

Voorts is onderscheid maken tussen “politiek” en “geloof” alleen zinnig op een pragmatisch niveau, dus als onderscheid tussen “staat” en “kerk”. Maar Tibi brengt hier tussen de twee een ontologisch onderscheid aan en dat is ónzinnig. In “seculiere” politieke systemen, de goeie en de slechte, zit net zoveel “geloof” en afkeer van andere “geloven” als de “geloven” die het officiële etiket van “religie” hebben gekregen. We denken even aan Hitler-, Stalin-, Pol Pot- en Mao-verering. Ook het hysterische aanhangen van voetbalclubs komt in gedachten. Net als geloof in “het Klimaat”. Of in Astrologie. Of in wonderen.

Als je de islam als geloof op een ontologisch niveau wilt scheiden van de islam als politiek, dan kom je op het bijkomend bezwaar dat de islam nauwelijks iets anders ís dan “politiek”, omdat de islam voorschriften bevat voor álle indiviuele handelen tot in de kleinste praktische details. De islam is niet alleen politiek, maar zelfs totalitair.

En wat voor “politiek waarden” van de islam zou Tibi toch op het oog hebben? Op zijn minst zou je verwachten dat je in zo’n fundamentele inleidende alinea iets vindt als bij Samuel Huntington die de “American Creed” samenvat: demokratie, gelijkheid, gehoorzaamheid aan de seculiere wet, vrijheid, recht op eigendom, mensenrechten, individuele rechten. Nee, dus. Maar ik snap wel waarom Tibi niets invult, want er is geen enkel fatsoenlijk principe in de hele islam te vinden. Niks. Nada. Nul. Ja er worden door taqiyyisten uit de Koran wel eens voorbeelden gegeven van schijnbaar aardige soera’s, maar dat blijken altijd Mekkaanse soera’s die geabrogeerd worden door Medinese. Bovendien: Sonja Dahlmans heeft ons uitgelegd dat zelfs die Mekkaanse soera’s bij nader toezien niet deugen en de gewelddadigheid voorbereiden.

“Hieruit volgt”, zo begint de derde alinea parmantig. Maar uit die onzinnige en gepostuleerde scheiding van “geloof” en “politiek” volgt dus wat mij betreft helemaal niks. Toch waarschuwt Tibi dat je wel in die scheiding dient te geloven, want dat je anders z’n boek niet kan begrijpen. Ja, als je zo cirkel-redeneert gaat het hard met de “bewijsvoering”.

Als je die gepostuleerde scheiding van Tibi niet voor zoete koek slikt, dan zou het zomaar kunnen dat je wél denkt dat het “islamisme” een herleving van de islam is. omdat je op goeie gronden denkt dat het islamisme de kern is van de islam, oftwel zoals een Franse Arabiste zegt, het islamisme in de islam zit als “het kuiken in het ei”.

En wat zou Tibi toch bedoelen met die “erfenis” van de islam waaraan het islamisme volgens hem onrecht doet? Wat heeft de islam nou anders “nagelaten”, wat produceert de islam nog steeds dagelijk anders dan moorddadigheid, terreur, racisme, onderdrukking en parasitisme? Gaan we ergens in dit boek weer stuiten op het geouwehoer over gouden tijden en uitvindingen-voor-de-mensheid van de islam? De islam-op-zich heeft nooit iets anders dan ellende geproduceerd. Wel heeft de islam  in periodes geprofiteerd van beschavingen die ze niet meteen kapot wisten te krijgen. Maar zo gauw, na een eeuwtje of zo, de “oelema” de “wetenden”, de priesterkaste van de islam, de zuignappen had vastgezet in zo’n beschaving, was het klaar met de pret.

En dan die framing door Tibi van het islamisme als een voorbeeld van Hobsbawns “invented tradition”. Die framing ligt in het verlengde van Tibi’s blote bewering dat “islamisme” iets anders is dan islam. Tibi beweert gewoon nog een keer hetzelfde, namelijk islam-is-ongelijk-islamisme en framet vervolgens zijn beweerde onderscheid als “verzonnen traditie”. Het komt hier op neer: Tibi beweert dat “islamisme” iets anders is dan islam en dat “islamisme” dus een verzonnen traditie is. Maar hij bewijst niks.

En als iemand nou zegt: voor dat bewijs moet je de rest van zijn boek lezen! Dan antwoord ik: dat zal ik zeker doen! Maar ik ben er diep van overtuigd dat ik die in de rest van het boek dat bewijs niet ga vinden. Want schrijven heeft een zekere logica, en als je twee zulke enorme beweringen doet – islamisme is iets ander dan islam en is een door islamisten uitgevonden traditie – dan komen daar onmiddellijk de bewijzen bij. Dan dicteert dat de indeling van je boek! Daarmee bedoel ik: dan volgen de bewijzende paragrafen meteen!

Nog iets: de islamistische utopie, dat “gefantaseerde” systeem van goddelijk bestuur, zo zegt Tibi, “heeft in de islamitische geschiedenis nooit bestaan”. Nee, Tibi, ongelooflijk naïeve wensdenker, daarom streven de gelovigen er al 1400 jaar naar.

Tot zover mijn commentaar op de bovenste heldt van pagina 19.
We springen nu naar de bovenste helft van pagina 32.

Tibi is erg kritisch op de islam. Sorry: op het “islamisme”! En hij stelt netjes de Jodenhaat aan de kaak, die inderdaad, zoals bekend, niet door “het Palestijnse conflict” is gekomen, maar allang bestond. In feite bestond vanaf de dagen in Medina van de mythische “Profeet” Mohammed, die hoogstwaarschijnlijk nooit bestaan heeft, maar in wie moslims hysterisch geloven. U, als aandachtige lezer, struikelt natuurlijk over de termen “geïslamiseerd antisemitisme”, “islamistisch antisemitisme”, “seculiere judeofobie” en “traditionele islamitische judeofobie” en u vraagt zich af waarom dat “pan-Arabische nationalisme” zo dol was op alléén maar die “secuiere judeofobie”, wat dat dan ook moge wezen. Maar u vermoedt, als niet alleen aandachtige maar ook verstandige lezer, dat hier een weledelzeergeleerde narcist zich in nuances verliest die hij zelf ook onmogelijk nog kan snappen.

 Dat was de bovenste helft van pagina 32, nu de onderste helft.

We zien dat in het bovenstaande Tibi nog steeds bezig is met de islam van het “islamisme” te scheiden en nu specifiek inzake de Jodenhaat. Die Jodenhaat laat-ie beginnen met Sayyid Qutb (1906 – 1966), die ik altijd kortweg Kut-Bé noem. En Tibi doet dan net of pas met Qutb de Joden tot kosmische vijand werden verklaard en het “islamisme” onstond als “genocidale ideologie”. En Tibi doet ook net alsof Qutb tot zijn kosmisch-genocidale ideologie kwam omdat Qutb het zo erg vond dat “de Profeet” in Medina door de Joden was “tegengewerkt”. Maar zo makkelijk zit het natuurlijk allemaal niet. Want. Want ergens in Tibi’s boek — dat jammer genoeg geen register heeft — zag ik vluchtig dat hij Andrew Bostoms “Legacy of Islamic Antisemitism” kent, maar blijkbaar schaart Tibi wat Bostom het eeuwenoude islamitische antisemitisme noemt onder “traditionele Judeofobie”. Of zoiets.

In elk geval heeft Tibi ook kennis genomen van de geschiedenis van Amin al-Husseini, de Moefti van Jeruzalem, en van de mobiele vergassings-installaties die, naar Mallmann en Cüppers berichten, in 1941 klaar stonden in de haven van Athene om naar Palestina verscheept te worden zodra Rommel in Egypte doorgestoten zou zijn.

Maar waarvan hij misschien géén kennis heeft genomen, is van de stelling van de Moefti, namelijk dat inzake Jodenhaat de moslims niks van de nazi’s hoefden te leren. En dat is hier het centrale punt van discussie: namelijk of je met droge ogen kunt beweren dat het genocidale antisemitisme een puur Europese uitvinding is. En dat is naar mijn onbescheiden mening niet zo. Ik kan niet beoordelen of in de loop der eeuwen intensiteit en volume van Jodenhaat en pogroms in Europa groter is geweest dan in de islamitische wereld. En ik betwijfel of Tibi dat kan. En al helemaal of hij daartoe met zijn inzet voor “het islamitisch humanisme” met enige objectiviteit in staat zou zijn. Voorts is op het moment in de geschiedenis dat de belissing tot de Grote Genocide werd genomen, tot de systematisch-industriële vernietiging van de Joden, de rol van de islam net zo groot als die van het nazisme, die van  Amin al-Huseini net zo groot als die van Hitler. Het valt zelfs uitstekend te verdedigen dat de Moefti doorslaggevend is geweest bij Hitlers beslissing tot die industriële genocide. Zie hiervoor de handleiding die ik heb geschreven bij het boek “Nazi’s, Islamisten en het Moderne Midden-Oosten” van Rubin en Schwanitz, die weliswaar eveneens van islamisten spreken, maar voor die terminologie geen verantwoording afleggen en ik betwijfel of ze het onderscheid tussen islam en islamisme ontologisch hebben opgevat, namelijk als wezenlijk onderscheid tussen twee religies. Bij hen schijnt het meer te gaan om al beschrijvend onderscheid te kunnen maken tussen enerzijds in-de-praktijk-gematigde en anderzijds extremistische moslims.

Dus ja: misschien begrijpt de lezer hoe ik, al lezend in Tibi’s boek, kwam tot dat “Flikker toch op!” in de kantlijn als hij beweert dat het “moderne antisemitisme” — en daarmee bedoelt hij het antisemitisme dat naar genocide leidt — pas in 1905 door de Fransen in het Midden-Oosten werd “geïntroduceerd”.

Waarmee we, al tekst-worstelend, zijn aangekomen op de bovenste helft van pagina 33.

In het bovenstaande bereikt Tibi’s verwarde apologie voor de islam inzake het antisemitisme een hoogtepunt. Als ik probeer er chocola van te maken kom ik op de onderstaande vergelijking:

Wat moet je nou met dit gepostuleerde onderscheid dat in de blote bewering blijft steken, waarvan ik hierboven heb bewezen dat het onzin is, maar dat ook nog intrinsiek inconsistent is? Want Tibi’s schema leidt tot de absurditeit dat islamitisch en seculier hetzelfde gaan betekenen. En moet ik bovendien nou echt geloven dat de Jodenhaat van Nasser zo genocidaal was omdat de Europeanen de dictator “besmet” hadden, maar dat desondanks Nassers Jodenhaat toch weer wezenlijk iets anders was dan de “islamistische” Jodenhaat?

Ik laat het hierbij, voor ik alsnog horendol de Horlepiep begin te dansen.

____________